Harmoni 2020 Turizm Sektörü Raporu

Türkiye’de ekonomik büyümeye destek veren en önemli sektörlerden biri olan turizm sektörü verilerini inceledik. Dünya Turizm Örgütü Ocak 2021 Barometresine göre 2019 yılında Avrupa’da turist sayısında 4. sırada, turizm gelirinde 6.sırada yer alan Türkiye; dünya genelinde turist sayısında 6. sırada, turizm gelirinde ise 14.sırada yer almakta.

Türkiye İstatistik Kurumu, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri dikkate alınarak 2018-2020 yılları arasındaki ziyaretçi sayılarına odaklanılmıştır. 2018 yılında toplam 46.1 milyon olan ziyaretçi sayısı, 2019 yılında bir önceki yıla göre %12,22 artışla 51.7 milyon, 2020 yılında bir önceki yıla göre yüksek oranda gerçekleşen %69,14 azalış ile 15.9 milyon olarak gerçekleşmiştir. 2020 yılı yabancı uyruklu ziyaretçilerin sayısı ise bir önceki yıla göre %71,74 azalışla yaklaşık olarak 12.7 milyon, yurtdışı ikametli vatandaş ziyaretçi sayısı ise %51,61 azalışla 3.2 milyon olarak gerçekleşmiştir.

2020 Yılında Türkiye’ye gelen yabancıların giriş yaptıkları sınır kapılarının bağlı olduğu iller incelendiğinde; Gelen ziyaretçilerin %39,28’i İstanbul’a, %25,57’si Antalya’ya, %14,17’si Edirne’ye ve %3,34’ü Artvin’e giriş yaptığı görülmektedir.

2020 yılında ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin milliyetleri incelendiğinde; 9 milyon kişinin Avrupa’dan (BDT dahil) 2.9 milyon kişinin de Asya’dan geldiği görülmektedir. 

TÜRKİYE TURİZM GELİRLERİ

Türkiye İstatistik Kurumu, Merkez Bankası,  Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri dikkate alınarak 2018-2020 yılları arasındaki turizm gelirlerine ve kişi başı ortalama harcamalara odaklanılmıştır.

2018 yılında 29.5 milyar dolar olan turizm gelirleri, 2019 yılında bir önceki yıla göre %16,97 artışla 34.5 milyar dolar, 2020 yılında bir önceki yıla göre yüksek oranda gerçekleşen %65,07 azalış ile 12.1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

2020 yılı yabancı uyruklu ziyaretçilerden elde edilen gelir ise %68,31 azalışla yaklaşık olarak 9.1 milyar dolar, yurtdışı ikametli ziyaretçilerden elde edilen gelir ise %49,25 azalışla 2.9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

2020 yılında Türkiye’ye gelen yaklaşık 15.9 milyon turistin yapmış olduğu harcamalar kişi başı ortalama 762 dolar olarak belirtilmektedir. Geçen yıla kıyasla kişi başı harcamaların arttığı (%14,5) söylenebilir. Ortalama gecelik gelir ise geçen yıla göre %9,7 azalış göstererek 610 dolar olarak belirtilmiştir.

Ülkemize gelen ziyaretçilerin kişi başı ortalama harcamalarını hem USD hem de TL bazında bir arada incelediğimizde; USD bazında harcamalar yıldan yıla artarken, dolar kurundaki artışlar sebebiyle TL bazında artışların çok daha yüksek olduğu görülmektedir. 2018 yılında 647 USD olan kişi başı ortalama harcama yıllık %2,91 artışla 2019 yılında 666 USD ve 2020 yılında %14,47 artışla 762 USD olarak gerçekleşiyor. Ancak aynı veriler yıllık ortalama kura göre TL bazında incelendiğinde; 2018 yılında 3115 TL olan kişi başı ortalama harcama yıllık %21,23 artışla 2019 yılında 3776 TL ve 2020 yılında %41,48 gibi ciddi bir artışla 5342 TL olarak gerçekleşiyor.

Turizm gelirinin harcama kalemlerine göre dağılımı incelendiğinde; yaklaşık 12.1 milyar dolar olan turizm gelirlerinin 10 milyar doları kişisel harcamalardan, 2.1 milyar doları paket tur harcamalarından (ülkemize kalan pay) elde edilmiştir. Kişisel harcamaların %23,3’ü yeme-içme, %10,4’ü ise konaklama alanında gerçekleştiği görülmektedir.

TÜRKİYE TURİZM GİDERLERİ 

Türkiye İstatistik Kurumu, Merkez Bankası,  Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri dikkate alınarak 2018-2020 yılları arasındaki turizm giderlerine, yurtdışı ziyaretlerine, ortalama geceleme sayısına ve kişi başı ortalama harcamalara odaklanılmıştır. Türkiye’de ikamet eden yurtdışını ziyaret eden vatandaş sayısı 2018 yılında 8.4 milyon, 2019 yılında bir önceki yıla göre %15,11 artışla 9.7 milyon ve 2020 yılında %76,76 azalışla 2.2 milyon civarındadır. Toplam turizm giderleri 2018 yılında 4.9 milyar dolar,  2019 yılında 4.4 milyar dolar ve 2020 yılında ise bir önceki yıla göre %74,92 düşüşle 1.1 milyar dolardır. 2020 yılı yurtdışı ziyaretlerinde kişi başı ortalama harcama 492 dolar ve ortalama geceleme sayısı 12.6 olarak gerçekleşmiştir.

Yurtdışını ziyaret eden vatandaşların kişi başı ortalama harcamalarını hem USD hem de TL  bazında bir arada incelediğimizde; 2018 yılında 584 USD olan kişi başı ortalama harcama yıllık %21,92 düşüş ile 2019 yılında 456 USD ve 2020 yılında %7,89 artışla 492 USD olarak gerçekleşiyor. Aynı veriler yıllık ortalama kura göre TL bazında incelendiğinde; 2018 yılında 2812 TL olan kişi başı ortalama harcama yıllık %8,02 düşüş ile 2019 yılında 2587 TL ve 2020 yılında %33,35 gibi ciddi bir artışla 3449 TL olarak gerçekleşiyor.

KONAKLAMA İSTATİSTİKLERİ 

Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri dikkate alınarak konaklama istatistiklerine odaklanılmıştır. İstatistikler Bakanlık İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Tesislerde yapılan konaklamaları içermektedir. 2020 yılında tesislere bir önceki yıla göre %48,2 azalış göstererek 41.9 milyon kişi giriş yapmıştır. Tesise gelenlerin 12.8 milyonu yabancı, 29.1 milyonu yerlidir. 2020 yılında gerçekleşen toplam 95.3 milyon geceleme sayısı bir önceki yıla göre %54,9 azalış göstermiştir ve yapılan gecelemelerin %42,1’i yabancı, %57,9’u yerli ziyaretçilerden oluşmaktadır. Yapılan ziyaretlerin ortalama kalış süresi yabancı ziyaretçilerde 3,1 gün, yerli ziyaretçilerde 1,9 gün ve tüm ziyaretçi ortalamalarında 2,3 gündür. Tesislerin doluluk değerleri 2020 yılında ortalama %22,45 oranındadır. En düşük değerler nisan (%4,39), mayıs (%4,35) ve haziran (%9,99) aylarında, en yüksek değer ise %42 ile ağustos ayında görülmüştür.

2020 yılında Türkiye’de en çok geceleme yapan ülkeler ise Rusya (12.7 milyon), Ukrayna (4.9 milyon), Almanya (4.3 milyon), İngiltere (3.4 milyon) ve Polonya (924 bin) olmuştur.

Tesislere gelen toplam ziyaretçi sayısı 2018 yılında yaklaşık olarak 72 milyon, 2019 yılında bir önceki yıla göre %12  artışla 80.9 milyon ve 2020 yılında %48 azalışla 55.2 milyon civarındadır. Ziyaretçilerin yıl boyu toplam geceleme sayısı 2018 yılında 190.7 milyon,  2019 yılında %11   211.3 milyon ve 2020 yılında ise bir önceki yıla göre %55 düşüşle 95.3 milyondur. Ziyaretçilerin ortalama kalış süreleri ise yerli ziyaretçilerde yıllar arası fark düşüktür ancak yabancı ziyaretçilerde 2018 yılında 3,61, 2019 yılında 3,42 ve 2020 yılında 3,14’ü bularak giderek düşmüştür.

Tesise gelen ziyaretçilerin çoğunluğunu yerliler oluşturmaktadır. 2018 yılında 72 milyon ziyaretçinin %57’sini, 2019 yılında 80.9 milyon ziyaretçinin %52’sini ve 2020 yılında 55.2 milyon ziyaretçinin %69’unu yerli ziyaretçiler oluşturmaktadır.

TESİS İSTATİSTİKLERİ 

Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri dikkate alınarak konaklama tesisleri verilerine bakıldığında; son 3 yıldır işletme belgeli tesis sayısının düşüşte olduğu görülmektedir. 2018 yılında 981 adet işletme belgeli tesis mevcutken 2019 yılında %26 düşüş göstererek 723’e ve 2020 yılında yine %10 oranında bir düşüş ile 649’a ulaşmıştır. Turizm yatırım belgeli tesis sayılarında ise yıldan yıla artış görülmektedir. 2018 yılında 3.925 adet yatırım belgeli tesis mevcutken 2019 yılında %3 artış göstererek 4.038’e ve 2020 yılında yine %4 oranında bir artış ile 4.218’e ulaşmıştır. 2020 yılında toplam tesis sayısı 12.827 adet olduğu görülmektedir.

2020 yılında Türkiye genelinde tesisler yılın ilk iki ayında bir önceki yıla göre doluluk oranlarını korurken mart ayında ilk vaka sonrası Covid-19 süreci etkisini direkt göstererek %50 oranında düşüş gerçekleşmiştir. Nisan ayında sınır kapıların kapanmasıyla da birlikte neredeyse tamamen boşalan tesisler haziran ayı itibariyle ziyaretçi almaya başlamış ancak değerler geçen senenin çok altında seyretmiştir. Yıl ortalamalarına göre 2019 yılında %53,48 oranda dolan tesisler, 2020 yılı genelinde %22,45 orana sahiptir. Türkiye’de aralık ayında bir önceki yıla göre en büyük doluluk düşüşleri;  İstanbul, İzmir ve Antalya’da gerçekleşmiştir. 2020 yılı aralık ayı doluluk oranları Antalya’da %10,67, Muğla’da %3,27, İstanbul’da %19,63, İzmir’de %9,11 ve Aydın’da %9,4 olarak gerçekleşmiştir. Doluluk oranları geçen yıl aynı dönemle kıyaslandığında, en büyük düşüşün %67,36 ile Aydın’da yaşandığı görülmektedir.

OTEL YAPI RUHSATI

Türkiye İstatistik Kurumu verileri dikkate alınarak 2018-2020 yılları arasındaki Yapı Ruhsatı Başvurularına (Yapı İzin İstatistikleri, TUİK 2020) odaklanılmıştır. İlgili veriler aşağıda belirtilmiştir. 2020 yılında kullanma amacına göre yapılacak yeni ve ilave yapılar içerisinde, otel vb. binalar yapı sayısı bakımından %0,86, yüzölçümü olarak %1,31 orana sahiptir.

Kullanma amacına göre yapılacak yeni ve ilave yapılar içerisinde ”Otel vb. binalar” yıllara göre incelendiğinde; Belediyeler tarafından verilen yapı ruhsatlarının 2019 yılında bir önceki yıla göre yapı sayısı %41,6, yüzölçümü %40,5, değeri %29,7 azalmıştır.  2020 yılında ise yapı sayısı bir önceki yıla göre %2,5 düşüş ile 821, yüzölçümü %11,9 artış ile 1 milyon 450 bin m² ve değeri %28,8 artışla 2 milyar 596 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 

SONUÇ

Ülkenin toplam turizm geliri 2018 yılında gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) %3,8’ini oluşturmaktadır. 2019 yılında ise bu oran artarak %4,6’yı bulurken, turizm geliri toplam ihracatın %19.1’ini oluşturmuştur. Tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisinin en çok etkilediği sektörlerin başında gelen turizm sektörü; ulaşım, konaklama, yiyecek ve içecek, hediyelik eşya, sağlık hizmetleri, spor, konser etkinlikleri, eğlence ve perakende ticaret gibi birçok sektörü doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir ve yurtiçi hizmetlere olan talebi yükselterek yine ekonomik faaliyetleri artırmaktadır. Hizmet sektöründe istihdam olanağı yaratan  turizm sektörü sayesinde havacılık, taksiler, oteller, tatil köyleri ve eğlence gibi hizmetlerde birçok insanı bünyesinde barındırmaktadır.

Dünyada yayılan Koronavirüs salgını nedeniyle başlatılan karantina uygulamaları ve azalan ziyaretçi talebi ile uçuşların azalması turizm sektörünü derinden etkilemiştir. 2020 yılında ülkeyi ziyaret edenlerin sayısı bir önceki yıla göre %69 düşüş yaşamıştır. Ziyaretçi sayılarında yılın ilk iki ayında bir önceki yıla göre artış göstererek umut verici bir başlangıç yapan turizm sektörü, mart ayında ülkemizde ilk vakanın görülmesiyle birlikte %65 oranında ciddi bir düşüş yaşamış, nisan ayında sınır kapıların kapanması ile birlikte 3 ay boyunca %100’e yakın düşüşler gerçekleşmiştir. Temmuz ayı itibariyle yavaş yavaş toparlanmaya başlaması ile birlikte toplamda ülkemiz 16 milyon ziyaretçi ile seneyi kapatmıştır. 2020 yılında Türkiye’ye gelen yabancıların giriş yaptıkları sınır kapılarının bağlı olduğu iller incelendiğinde birinci sırada gelen ziyaretçilerin %39,28’inin İstanbul’a giriş yaptığı görülmektedir. Yıllık olarak değerlendirildiğinde ziyaretçilerin geliş amaçlarında birinci sırada  %52,09 ile “gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler” yer almaktadır.

2020 yılında turizm geliri bir önceki yıla göre ciddi bir oranda gerçekleşen %65 düşüş ile 12.1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Pandemi koşullarında sınır kapılarının kapalı olması nedeniyle TÜİK tarafından anket çalışması yapılamamıştır ve bu nedenle turizm geliri rakamları hesaplanamamıştır. 2020 yılı gelir değeri 1.,3. ve 4. çeyrek verilerini içermektedir. Ancak ikinci çeyrekte sınırların kapanmasıyla %100’e yakın düşen ziyaretlerden kaynaklı bu değerin çok fazla değişiklik göstermeyeceği düşünülmektedir. Kişi başına ortalama harcama %14,5 artış göstererek 666 dolar 762 dolara yükselmiştir. Bu artış yabancı ziyaretçilerde %12, yurtdışı ikametli vatandaşlarda %16’dır. Türkiye’de ikamet eden yurtdışını ziyaret eden vatandaş sayısı ise 2020 yılında bir önceki yıla göre %76,76 azalışla 2.2 milyon civarındadır ve toplam turizm giderleri bir önceki yıla göre %74,92 düşüşle 1.1 milyar dolardır. 2020 yılı yurtdışı ziyaretlerinde kişi başı ortalama harcama 492 dolar ve ortalama geceleme sayısı 12.6 olarak gerçekleşmiştir.

Son 3 yıldır işletme belgeli tesis sayısının düşüşte olduğu görülürken, yatırım belgeli tesis sayılarında ise yıldan yıla artış görülmektedir. 2020 yılında 649 işletme belgeli, 4.218 yatırım belgeli ve 8.609 belediye belgeli olmak üzere toplamda 12.827 adet turizm tesisi olduğu görülmektedir. Turizm tesis sayısı en fazla bulunan illerin başında yine İstanbul (2074), Antalya (1835) ve Muğla (1313) gelmektedir.

Seyahat ve turizmin hizmetlerinin bu denli sert düşmesi, Türkiye’de otellerin doluluk oranlarını da düşürmektedir. Tesislerin doluluk oranları yıl genelinde oldukça düşük seyrederek %22,45 oranında gerçekleşmiştir ve en yüksek doluluk oranı ağustos ayında %42 ile görülmüştür. Türkiye’de 2019 yılında %53,48 olan turizm tesislerinin doluluk oranı, 2020 yılında 31 puan azalarak %22,45 olmuştur. Aralık ayında en büyük doluluk düşüşleri;  İstanbul, İzmir ve Antalya’da gerçekleşmiştir. Tesislere gelen toplam ziyaretçi sayısı 2020 yılında bir önceki yıla göre %48 azalışla 55.2 milyon civarındadır ve konaklamaların en yoğun olduğu bölgeler sırasıyla Antalya, İstanbul, Muğla, İzmir ve Ankara’da yapılmıştır.

Yapı ruhsatı verilerine göre otel vb. yapılar için geçerli olan yapı sayısı son 3 yıldır azalmaktadır ve 2020 yılında 821 adettir.  Yüzölçümü açısından da 2018’in gerisinde seyir eden 2020 yılında değerlerin arttığı görülmektedir.

Türkiye turizm sektöründe son birkaç yılda hem global hem de yakın coğrafyada yaşadığı sorunlar sebebiyle dönem dönem düşüşler yaşamış olması ve kriz anlarıyla daha önceden karşılaşmış olmasının etkisiyle sektörde dayanıklılık kazanmıştır. Covid-19 sürecinde pandemi gidişatına bağlı olmakla birlikte kendini toparlamada 2021 yılında daha başarılı olacağı düşünülmektedir.

Raporun tamamına ulaşmak için tıklayın: Rapor.pdf